Cung phản xạ là gì? Đây là một trong những khái niệm quan trọng mà chúng ta đã được học trong môn sinh học lớp 11. Trong bài viết này sieusach.info sẽ tổng hợp và đưa ra một số ví dụ cụ thể những kiến thức về cung phản xạ để bạn có thể nắm rõ hơn.
Nội dung chính
Tìm hiểu cung phản xạ là gì?
Phản xạ là gì?
Trước khi tìm hiểu về cung phản xạ chúng ta sẽ tìm hiểu khái niệm về phản xạ là gì? Theo đó, phản xạ là phản ứng bình thường xảy ra khi cơ thể trả lời các kích thích bên ngoài hoặc bên trong dưới sự điều khiển của hệ thần kinh.
Phản xạ là phản ứng bình thường của cơ thể trước các kích thích bên ngoài
Ví dụ:
– Khi chạm tay vào nồi nước nóng thì sẽ xảy ra phản ứng thu tay lại.
– Khi hoạt động ngoài trời nắng nóng khiến bạn tiết mồ hôi cũng là phản xạ tự nhiên của cơ thể.
Cung phản xạ là gì?
Cung phản xạ là các xung thần kinh được truyền từ cơ quan thụ cảm (da, tai, mắt, mũi, lưỡi…) đi qua trung ương thần kinh (não bộ, tủy sống) và đến cơ quan phản ứng (tuyến, cơ…). Cung phản xạ là cơ sở cho các phản xạ, phản ứng của cơ thể để trả lời trước những tác động từ môi trường dưới sự điều khiển của hệ thần kinh.
Cung phản xạ sẽ diễn ra theo trật tự nào?
Cung phản xạ diễn ra theo trật tự như sau: Bộ phận tiếp nhận kích thích (thụ thể cảm giác) → Bộ phận phân tích và tổng hợp thông tin → Bộ phận thực hiện các phản ứng.
Cung phản xạ gồm những bộ phận nào?
Cung phản xạ điển hình bao gồm có 5 bộ phận:
Thụ thể cảm giác: Bộ phận tiếp nhận kích thích và hình thành xung thần kinh.
Các bộ phận của cung phản xạ
Nơ ron cảm giác: Tiếp nhận, dẫn truyền xung thần kinh từ thụ thể cảm giác đến trung ương thần kinh.
Bộ phận trung ương thần kinh: Là tuỷ sống và não nơi tiếp nhận, xử lý thông tin, đưa ra các quyết định trả lời kích thích và lưu trữ thông tin.
Nơ ron vận động: Là dây thần kinh vận động do các neuron vận động tạo thành có nhiệm vụ tiếp nhận, dẫn truyền xung thần kinh từ trung ương đến các cơ quan để trả lời các kích thích.
Bộ phận đáp ứng: Là các tuyến hoặc cơ thực hiện phản ứng trả lời các kích thích.
Các loại cung phản xạ
Cung phản xạ gồm có các loại đó là:
Cung phản xạ phức tạp
Cung phản xạ phức tạp có sự tham gia của nhiều nơron trung gian, thường có tốc độ phản ứng chậm hơn và có sự điều tiết của não bộ.
Ví dụ: Khi nhìn thấy quả nhót xanh, miệng tiết nước bọt.
- Cơ quan thụ cảm: Đó là thị giác ở mắt.
- Nơron hướng tâm: Khi đó sẽ truyền xung thần kinh từ mắt về não bộ.
- Nơron trung gian: Liên kết nơron hướng tâm cùng nơron li tâm ở trong não bộ.
- Nơron li tâm: Đi từ não bộ truyền xung thần kinh đi đến tuyến nước bọt.
- Cơ quan phản ứng: Chịu kích thích làm cho nước bọt tiết ra miệng.
Cung phản xạ tạng
Cung phản xạ tạng là các cung phản xạ liên quan đến các cơ quan nội tạng như: phổi, tim, ruột, dạ dày….Vai trò của cung phản xạ tạng giúp điều hòa các hoạt động sinh lý trong cơ thể, đồng thời duy trì sự cân bằng cũng như khả năng thích ứng với môi trường.
Ví dụ: Khi dạ dày bị đầy sẽ kích thích vào thụ quan cơ năng trong dạ dày, gây nên phản xạ làm giảm tiết dịch vị cũng như giảm chuyển động của ruột và dạ dày.
- Cơ quan thụ cảm: Là các cơ năng bên trong dạ dày.
- Nơron hướng tâm: Sẽ truyền các xung thần kinh từ dạ dày về não bộ.
- Nơron trung gian: Làm nhiệm vụ liên kết nơron li tâm và nơron hướng tâm trong não bộ.
- Nơron li tâm: Truyền đi các xung thần kinh từ não bộ đến những cơ quan nội tạng khác.
- Cơ quan phản ứng: Khi đó các cơ quan nội tạng sẽ giảm hoạt động.
Cung phản xạ đơn giản
Cung phản xạ đơn giản gồm một nơron hướng tâm và một nơron li tâm mà không có nơron trung gian. Cung phản xạ đơn giản có tốc độ phản ứng nhanh, không cần đến sự can thiệp của não bộ.
Cung phản xạ đơn giản có tốc độ phản ứng nhanh
Ví dụ: Chạm tay vào ngọn nến đang cháy, cảm thấy nóng bỏng và rụt tay lại.
- Cơ quan thụ cảm: Cho cảm giác bị đau nóng bỏng ở da.
- Nơron hướng tâm: Sẽ làm nhiệm vụ truyền xung thần kinh từ da đến tủy sống.
- Nơron li tâm: Khi nhận được xung thần kinh sẽ truyền từ tủy sống đến cơ tay.
- Cơ quan phản ứng: Cơ tay lúc này sẽ bị co lại và gây ra phản ứng rụt tay lại.
Cung phản xạ có điều kiện
Cung phản xạ có điều kiện được hình thành do sự liên kết giữa các phản ứng và kích thích. Cung phản xạ có điều kiện giúp cho việc học tập, nhớ và tạo ra các phản xạ thích ứng của môi trường.
Ví dụ: Khi nghe có tiếng chuông, chó sẽ có phản xạ tiết nước bọt.
- Cơ quan thụ cảm: Là thính giác trong tai của con chó.
- Nơron hướng tâm: Sẽ truyền xung thần kinh từ tai đến não bộ.
- Nơron trung gian: Liên kết 2 nơron là nơron hướng tâm và li tâm trong não bộ và các liên kết với những kích thích khác trong thức ăn.
- Nơron li tâm: Sẽ truyền các xung thần kinh từ não bộ đến các tuyến nước bọt.
- Cơ quan phản ứng: Chịu các kích thích từ tuyến nước bọt làm tiết nước bọt ra miệng.
Cung phản xạ có điều kiện là một trong những cơ chế cơ bản của hành vi giúp cho cơ thể có thể thích nghi trước các điều kiện thay đổi của môi trường. Cung phản xạ có điều kiện sẽ là nền tảng của quá trình học tập cao cấp hơn, như học mô phỏng, học bằng cách quan sát,….
Cung phản xạ có vai trò gì đối với hoạt động của cơ thể
- Bảo vệ cơ thể khỏi tác nhân gây hại: Cung phản xạ giúp cơ thể có thể phản ứng nhanh chóng, kịp thời trước những kích thích như nóng, lạnh, chạm, đau….để giảm hay ngăn cản sự tổn thương đến các cơ quan khác. Ví dụ: Chạm tay vào gai nhọn cảm thấy đau và phản xạ bằng cách rụt tay lại.
- Duy trì sự cân bằng, thích ứng của cơ thể: Cung phản xạ giúp cho cơ thể có thể điều hòa các hoạt động sinh lý của các cơ quan khác như: tim, dạ dày, phổi, ruột… giúp duy trì trạng thái cân bằng và kích thích các điều kiện để thay đổi môi trường.
- Hỗ trợ học tập và ghi nhớ: Nhờ có cung phản xạ nên có thể tạo ra các phản xạ có điều kiện, là những phản xạ được hình thành bởi sự liên kết giữa các kích thích và phản ứng. Và các cung phản xạ có điều kiện này có thể sẽ bị mất đi nếu như không được duy trì.
Cung phản xạ hỗ trợ học tập, phát triển và rèn luyện tốt hơn
- Phát triển và rèn luyện các hoạt động: Các hoạt động như vận động, thể thao, nghệ thuật nhờ có cung phản xạ có thể rèn luyện phản xạ phù hợp với từng môn và nhu cầu. Ví dụ: Khi chơi đá bóng thì các cầu thủ phải có cung phản xạ đó là sự nhanh nhạy để cản phá, chuyền bóng, dứt điểm.
Ứng dụng cung phản xạ trong y học
Cung phản xạ có nhiều ứng dụng trong y học như:
- Kiểm tra chức năng thần kinh: Cung phản xạ được ứng dụng để kiểm tra các chức năng thần kinh ở mức độ cơ bản. Các bác sĩ chuyên khoa thần kinh thường sử dụng cung phản xạ để chẩn đoán, điều trị các bệnh lý liên quan đến thần kinh như: đột quỵ, rối loạn vận động, liệt nửa người, viêm màng não, viêm tủy sống…
- Bằng cách kiểm tra các phản xạ cơ bản của cơ thể như: phản xạ bàn chân, đầu gối, giật mắt…Từ đó, bác sĩ xác định được vị trí cũng như mức độ tổn thương của hệ thần kinh.
Cung phản xạ ứng dụng đa dạng trong y học
- Chẩn đoán và theo dõi bệnh lý: Những thay đổi trong cung phản xạ có thể giúp cung cấp các thông tin quan trọng về sự bất thường của hệ thần kinh. Ví dụ: Cung phản xạ hồi phục chậm có thể là dấu hiệu của những vấn đề về thần kinh.
- Điều trị và phục hồi chức năng: Cung phản xạ có thể sử dụng trong quá trình điều trị, phục hồi chức năng. Các bác sĩ có thể điều trị một số bệnh lý bằng cách kích thích các cung phản xạ bằng phương pháp như: xoa bóp, châm cứu, vật lý trị liệu, điện não đồ… Những phương pháp này sẽ giúp tăng cường hoặc giảm bớt hoạt động của cung phản xạ, từ đó giúp cải thiện các chức năng của hệ thần kinh và làm giảm đi các triệu chứng khó chịu.
- Nghiên cứu và phát triển dược phẩm: Trong y học dựa trên cung phản xạ có thể nghiên cứu để hiểu rõ hơn về cơ chế hoạt động thần kinh và tìm ra các phương pháp điều trị mới.
Có thể thấy cung phản xạ không chỉ là một khía cạnh phức tạp của hệ thống thần kinh mà còn là cơ hội để bạn có thể khám phá cũng như tự điều chỉnh và bảo vệ bản thân. Mong rằng bài viết trên đây của sieusach.info sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về cung phản xạ là gì và ứng dụng của cung phản xạ trong cuộc sống.
