Ưu thế lai là một thuật ngữ mà chúng ta đã được học trong môn sinh học ở phổ thông. Để nắm rõ phần kiến thức về ưu thế lai là gì, các đặc điểm nổi bật của ưu thế lai, hãy tham khảo bài viết chi tiết dưới đây nhé!
Nội dung chính
Ưu thế lai là gì?
Ưu thế lai là thuật ngữ để nói về hiện tượng cơ thể lai (thường ở đời thứ nhất F1 sau đời bố mẹ) có các đặc điểm vượt trội, ưu tú hơn so với bố mẹ. Có thể kể đến đó là: sinh trưởng nhanh hơn, sức sống mạnh hơn, khả năng chống chịu bệnh tật tốt, năng suất cao, thích nghi tốt hơn.
Ưu thế lai là hiện tượng lai cơ thể đời sau khỏe phát triển hơn đời đầu
Ưu thế lai được biểu hiện qua phương pháp lai khác thứ, lai khác dòng và biểu hiện rõ nhất là trong lai khác dòng. Đối với phương pháp ưu thế lai thường có những biểu hiện cao nhất ở đời đầu, sau đó giảm dần do các thế hệ sau có mức độ dị hợp giảm dần đi.
Theo giải thích về ưu thế lai là gì trong nội dung sách giáo khoa sinh học 9 như sau: “Ưu thế lai là hiện tượng cơ thể lai F1 khoẻ hơn, sinh trưởng, phát triển mạnh, có khả năng chống chịu tốt, các tính trạng hình thái, năng suất cao hơn trung bình giữa bố mẹ hoặc vượt trội hơn hẳn bố mẹ”.
Xem thêm: Lai kinh tế là gì? Cho ví dụ? Mục đích, sơ đồ lai kinh tế
Ví dụ về ưu thế lai
Ưu thế lai trên giống bò
Ở Israel nuôi thành công giống bò sữa thuần Holstein cho năng suất cao. Và hiện nay với số lượng 10500 kg/305 ngày, Israel là nước cao nhất thế giới về sản lượng sữa bò.
Bò sữa Israel nhờ ưu thế lai đã cho năng suất sữa cao nhất thế giới
Khi đó, vào những năm 1920 – 1930 Israel nhập bò đực Friesian từ Hà Lan và về để phối với bò địa phương. Sau đó, đến năm 1947 nhập bò đực Holstein từ Canada cùng với bò đực con của chúng nhằm mục đích gieo tinh nhân tạo. Cho đến, năm 1950 đến 1962 nước này đã nhập cả bò đực và bò cái Holstein từ Mỹ. Và bắt đầu từ năm 1963 hầu như toàn bộ bò cái được gieo tinh với những bò đực Holstein.
Ngày nay dấu vết bò địa phương của nước này đã không còn mà sau 60 năm cải tạo giống bò sữa đã thành công tạo ra một giống bò Hà lan Israel có khả năng thích nghi với điều kiện thời tiết của khí hậu nóng.
Ở Việt Nam, đã sử dụng bò đực hoặc tinh của bò đực Holstein Friesian (viết tắt là HF hay bò Hà Lan, hay bò Lang trắng đen) mang đi phối giống cho đàn cái nền lai Sind và tạo ra tạo ra con lai F1 có 1/2 máu bò HF, gọi là F1 HF.
Điểm nổi bật của con lai F1 HF cho năng suất sữa đạt 2500– 3000kg/chu kì 300 ngày. Loại F1 HF này có khả năng sinh sản tốt, thích nghi với vùng khí hậu nóng ẩm, dễ nuôi, đầu tư kỹ thuật, quản lý thấp. Sau đó một lần nữa tiếp tục sử dụng tinh đực Hà Lan để phối cho cái F1 HF nhằm tạo ra con lai có 3/4 máu bò HF gọi là bò lai F2 HF, tuy nhiên bò F2 chưa đáp ứng được mong muốn.
Nhìn chung, ở nước ta, đã tạo ra đàn cái lai 3 máu sản xuất sữa (bò Vàng Việt nam, bò Red Sindhi và bò Holstein Friesian). Trong đó, con lai F1 và F2 HF được nuôi phổ biến rộng rãi và đóng góp đến 90% tổng sản lượng sữa sản xuất trong nước.
Ưu thế lai trên giống lợn
Xu hướng ở các giống heo nội dần được thay thế bởi các giống heo ngoại cao sản. Đặc biệt ở nhiều trang trại có quy mô lớn, đầu tư cao đại đao số nông dân nuôi con lai giữa con đực ngoại và cái địa phương.
Phương pháp lai giống lợn đa số là lai giữa con cái địa phương và đực ngoại
– Các giống heo cái nội thường là loại nhiều mỡ, ít nạc, có tầm vóc nhỏ bé, nhưng có nhiều đặc tính ưu việt: dễ nuôi dưỡng, chịu kham khổ, tận dụng được nguồn thức ăn địa phương, mắn đẻ, nuôi con khéo, có sức để kháng cao và đặc biệt thích nghi với môi trường khí hậu.
– Các giống ngoại lớn nhanh cho nhiều nạc.
Cho nên việc lai tạo giữa các giống heo nội với heo ngoại sẽ kết hợp giúp bổ sung các đặc tính tốt của 2 giống. Con lai được cải thiện tầm vóc, tăng trọng cao, giữ được năng suất sinh sản tốt. Do đó, phải bảo tồn nguồn gen heo nội để nhân thuần cung cấp con cái nền lai tạo với các giống ngoại nhập.
Ưu thế lai trên giống gà
- Sử dụng con trống là gà chọi đem phối với con mái TP1 để tạo ra giống lai chọi có khả năng sinh trưởng tốt, cho chất lượng thịt đáp ứng được nhu cầu của thị trường về giá gà thịt. Với ưu thế lai giống gà này đem đến hiệu quả cao cho người chăn nuôi, có khả năng thích nghi cao với điều kiện khí hậu, tận dụng được nguồn thức ăn tại chỗ, gà TP nên có độ đồng đều cao, đẻ tốt.
- Đối với giống gà lông màu TP bước đầu có thể thích nghi với điều kiện tự nhiên, tập quán chăn nuôi gà theo 2 hình thức nuôi là trang trại và hộ gia đình. Hiệu quả nuôi gà thương phẩm TP lông màu đó là khả năng sinh sản tốt, chất lượng cao hơn so với các giống gà lông màu khác.
Dùng con trống là gà chọi phối với con mái tạo con giống lai chọi
- Ở Việt Nam hiện nay các giống gà lông màu gồm 4 dòng gà thịt lông màu là TP1, TP2, TP3 và TP4 và có 2 dòng gà lông màu nuôi để trứng là HA1 và HA2.
– Dòng mái TP1: Lông màu vàng nâu nhạt, cườm cổ xám tro, cho năng suất đẻ trứng là 175-178 quả/mái/năm. Gà mái TP1 với khả năng sinh sản tốt, cho tỷ lệ đẻ cao trên 70% . Gà TP1 có trọng lượng đạt 2,2 – 2,9 kg/con, khi cơ thể ở 20 tuần tuổi, cho năng suất trứng đạt 177-180 quả/năm.
– Dòng mái TP2: Đây là dòng gà có màu lông màu vàng xám tro, cườm cổ, cho năng suất trứng đạt 170-172 quả/mái/năm.
– Dòng mái TP3: Có điểm đặc trưng là lông màu nâu xám tro, cườm cổ, với năng suất trứng đạt 179-183 quả/mái/năm.
– Dòng trống TP4: Lông màu nâu cánh gián, mào đỏ, to dựng, chân màu vàng, trọng lượng 56 ngày tuổi đạt 2,2-2,3 kg. Gà TP4 có trọng lượng khi được 20 tuần là 2,2 – 3,1 kg/con, năng suất đẻ trứng đạt 160-165 quả/năm. Bên cạnh đó, dòng gà trống TP4 có tốc độ sinh trưởng nhanh, trọng lượng khi 24 tuần tuổi con trống đạt 3-3,2 kg/con.
Nguyên nhân sinh ra hiện tượng ưu thế lai là gì?
Các nguyên nhân của ưu thế lai được giải thích thông qua các giả thuyết đó là:
Khi các dòng thuần mang gen trội ở một số tính trạng nào đó cho lai với nhau thì cơ thể lai F1 sẽ hội tụ được đầy đủ các gen trội có lợi của bố mẹ và lấn át những biểu hiện của các gen lặn có hại.
- Theo giả thuyết của trạng thái dị hợp
Đời F1 khi mang các gen dị hợp khi lai khác dòng thuần chủng thì những gen lặn gây hại thường bị gen trội lấn át, vậy nên chúng không bộc lộ được kiểu hình. Khi đó, con lai F1 có năng suất cao hơn nếu như ở trạng thái dị hợp có sự mâu thuẫn giữa các alen của mẹ và của bố.
Mâu thuẫn này giúp tăng cường quá trình trao đổi chất, khiến cho con lai F1 có phẩm chất, năng suất cũng như khả năng chống chịu cao hơn. Từ đời của dòng F2 thì tính chất đồng hợp sẽ tăng lên; tính chất dị hợp sẽ giảm xuống khiến cho ưu thế lai giảm dần.
- Theo giả thuyết do sự tác động cộng gộp các gen trội có lợi
Dòng con lai F1 tập trung bởi các gen trội ở cả giống của bố và mẹ. Trên thực tế những trạng thái gen trội này được quy định tốt hơn so với gen lặn. Các tính trạng thuộc về kích thước, số lượng, hạt, hay năng suất ở quả cũng do số lượng gen trội này quy định.
Các phương pháp tạo ra những ưu thế lai ở cây trồng
Có 2 phương pháp tạo ưu thế lai ở cây trồng đó là: lai khác dòng và lai khác thứ.
- Lai khác dòng: Được tạo ra từ 2 dòng tự thụ phấn rồi đem giao phối với nhau. Ví dụ: Ngô lai F1 năng suất cao hơn 20-30% so với giống hiện có.
Ngô cho lai khác dòng có năng suất cao hơn
- Lai khác thứ: Sự kết hợp giữa phép lai tạo ưu thế và tạo giống mới. Ví dụ: Dòng lúa DT17 được tạo ra từ tổ hợp lai giữa giống lúa DT10 (năng suất cao) với OM80 (chất lượng cao) để tạo ra dòng lúa DT17 có cả năng suất và chất lượng cao.
Phương pháp lai khác dòng được áp dụng nhiều hơn để tạo ưu thế lai trong trồng trọt. Đồng thời phương pháp này cũng giúp tạo ra nhiều giống cây trồng cho năng suất cao hơn so với các giống cây thuần tốt nhất.
Như vậy, bài viết đã chia sẻ những thông tin về ưu thế lai là gì, cùng với những ví dụ chi tiết để bạn có thể nắm rõ về phương pháp này. Hy vọng, qua những chia sẻ trong bài viết đã giúp bạn có nhiều thông tin hữu ích để áp dụng vào trong thực tế.
